Chỉ số CPI là gì? Cách tính chỉ số CPI chính xác nhất

CPI (được viết tắt từ cụm Consumer Price Index) là chỉ số giá tiêu dùng nhằm mục tiêu thể hiện mức giá tiêu thụ bình quân cho giỏ hàng hóa hay dịch vụ mà người tiêu dùng mua. Chỉ số CPI (tính theo %) được dùng nhiều nhất để đánh giá mức giá và sự thay đổi của nó theo thời gian (gọi là lạm phát)

Sự thay đổi trong chỉ số CPI thường được dùng để thể hiện sự thay đổi trong giá tiêu dùng. CPI của một đất nước thể hiện giá tiêu dùng trong hàng hóa, dịch vụ hàng ngày của các hộ gia đình. Trong đó, bao gồm các lĩnh vực khác nhau như hàng hóa, giải trí, y tế, vận tải, quần áo, nhà ở, lương thực, thực phẩm,...

>>> Tham khảo thêm: 

• FDI là gì? Ưu nhược điểm và tác động của FDI đến GDP Việt Nam
• Chính sách tài khóa là gì? Thực trạng chính sách tài khóa tại Việt Nam

• CPI là thước đo mức độ lạm phát của một quốc gia: 

Khi CPI tăng thì mức giá trung bình cũng tăng, dẫn đến lạm phát và ngược lại. Đến khi mức giá tăng không kiểm soát có thể dẫn đến tình trạng suy thoái, thất nghiệp trên diện rộng. Như vậy, chỉ số này có khả năng phản ánh được tính hiệu quả trong chính sách của quốc gia đó. Đây là công cụ hỗ trợ đắc lực cho Chính phủ hay doanh nghiệp hoạch định chiến lược, chính sách phù hợp.

• CPI là công cụ cảnh báo sự thay đổi của giá tiêu dùng và mức sống người dân:

Khi CPI tăng, giá tiêu dùng tăng nhanh khiến sức mua giảm xuống. Điều này tác động tiêu cực đến chi tiêu và mức sống của người dân. Như vậy CPI là chỉ số cơ bản giúp theo dõi giá tiêu dùng và những thay đổi về chi phí sinh hoạt, từ đó đưa ra các chính sách về kinh tế. Kiểm soát được sự thay đổi về giá tiêu dùng, giúp Chính phủ có những biện pháp và công cụ chính sách phù hợp và ổn định nền kinh tế.

Tham khảo thêm: 

• Chính sách tiền tệ là gì? Tầm quan trọng của chính sách tiền tệ đối với một quốc gia
• Vốn điều lệ là gì? Cách tính vốn điều lệ doanh nghiệp, cập nhật 2024

Để tính được chỉ số CPI, trước tiên cần phải xác định được các yếu tố sau:

• Đầu tiên là xác định giỏ hàng hóa được tính toán thông qua những thống kế, điều tra xác định được giỏ hàng hàng hóa, dịch vụ mà một người tiêu dùng thường chi tiêu.
• Từ giỏ hàng trên, bắt đầu tính toán giá cả sản phẩm: Xác định tất cả giá trị của các hàng hóa trong giỏ hàng ở từng thời điểm.
• Cuối cùng, tiến hành tính toán tổng chi phí của giỏ hàng bằng cách nhân giá cả cho số lượng của từng loại hàng hóa.

Cụ thể, công thức tính chỉ số giá tiêu dùng CPI như sau:

Trong đó:

• Năm cơ sở là năm bất kỳ theo chu kỳ 5 - 7 năm
• t: là thời kỳ được tính CPI

Ví dụ cụ thể: trong trường hợp muốn tính CPI của một nước trong năm 2022 với năm cơ sở được chọn là năm 2017 theo chu kỳ 5 năm.

CPI = (Chi phí mua giỏ hàng hóa thời điểm 2022/Chi phí mua giỏ hàng hóa thời điểm 2017) x 100

CPI không thể hiện được sự thay đổi chất lượng hàng hóa

Trong trường hợp giá và chất lượng sản phẩm tăng theo tỉ lệ thuận, khi tính CPI sẽ chỉ biểu thị tình trạng phóng đại mức giá mà không phản ánh được chân thực sự thay đổi về chất lượng. Như vậy, sản phẩm này sẽ được xét vào sản phẩm không tăng.

CPI không phản ánh được sự xuất hiện của hàng hóa mới.

Để tính chỉ số CPI, giỏ hàng hóa cố định thường được sử dụng nên khi có thêm hàng hóa mới thì một đơn vị tiền tệ có thể mua được nhiều sản phẩm hơn. Do đó, CPI  không được phản ánh sức mua của đồng tiền khi xuất hiện mặt hàng mới, lượng mua cao.

CPI không thể hiện độ lệch thay thế

Với cách tính dựa vào giỏ hàng cố định nên khi tất cả mặt hàng trong giỏ hàng đều tăng giá thì người tiêu dùng sẽ có xu hướng hạn chế tiêu dùng các mặt hàng này hơn. Đồng thời, họ sẽ chuyển sang tiêu dùng các sản phẩm có mức giá thấp hơn. Vì vậy, chỉ số CPI đã phản ánh giá cao hơn so với mức giá thực tế.

Xem thêm: 

• Tỷ giá hối đoái là gì? Tỷ giá hối đoái ảnh hưởng như thế nào đến nền kinh tế ?
• Chứng chỉ tiền gửi là gì? Ưu, nhược điểm và phân biệt với sổ tiết kiệm

CPI như một thước đo tương đối thể hiện sự thay đổi của giá tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ trong đời sống của người dân. Do đó, Chính phủ dựa vào chỉ số giá tiêu dùng để theo dõi sự biến động trong chi tiêu sinh hoạt hằng ngày của người dân trong từng khoảng thời gian cụ thể. Nếu CPI tăng cao có nghĩa là mức giá bình quân của hàng hóa, dịch vụ đang tăng và ngược lại.

Chỉ số CPI là công cụ đo lường mức lạm phát của nền kinh tế của một quốc gia trong khoảng thời gian nhất định. Sự biến động của CPI giúp xác định tỷ lệ lạm phát đang trong xu hướng tăng hay giảm:

• Trong trường hợp CPI tăng thì có nghĩa là tỷ lệ lạm phát cũng đang gia tăng.
• Trong trường hợp CPI giảm thì tức là tỷ lệ lạm phát đang được kiểm soát.

Xem thêm: 

• Lạm phát là gì? Tình hình lạm phát tại Việt Nam
• Đầu tư công là gì? Vai trò đầu tư công trong nền kinh tế Việt Nam

Theo công bố từ Tổng cục Thống kê, bình quân 2 tháng đầu năm 2024, CPI Việt Nam đã tăng 3,67% so với cùng kỳ năm 2023. Đồng thời lạm phát cơ bản đạt mức tăng 2,84%. Trong đó, so với tháng 1 thì CPI tháng 2/2024 đạt mức tăng 1,04% (thành thị tăng 0,98%; nông thôn tăng 1,09%). Trong số 11 nhóm hàng hóa, dịch vụ tiêu dùng thì có 10 nhóm hàng hóa tăng giá và chỉ có 1 nhóm hàng hóa giảm giá. 

Bên cạnh các nhóm giáo dục, thuốc và y tế,.. chỉ số giá nhóm gạo trong nước và giá điện 2 tháng đầu năm 2024 cũng tăng 21,6% và 9,44% so với cùng kì năm ngoái do nhu cầu tiêu dùng cao trong dịp Lễ ông Công, ông Táo và Tết Nguyên. Nhóm bưu chính viễn thông giảm 1,45%, lí do là các doanh nghiệp đang áp dụng nhiều chương trình khuyến mãi nhằm kích cầu các dòng điện thoại thông minh.

Theo số liệu thống kê, lạm phát cơ bản tháng 2/2024 tăng 0,49% so với tháng 1 và tăng 2,96% so với cùng kỳ năm 2023. Bên cạnh đó, lạm phát cơ bản tăng 2,84% trong bình quận 2 tháng đầu năm 2024 so với cùng kỳ năm ngoái. Thấp hơn mức CPI bình quân chung (tăng 3,67%). Sự thay đổi giá tiêu dùng chủ yếu do tác động của giá xăng dầu, giá lương thực,  giá dịch vụ y tế và giá dịch vụ giáo dục.

>>> Tham khảo thêm:

• Chi phí cơ hội là gì? Ví dụ - Cách áp dụng trong đầu tư và cuộc sống
• Thanh khoản là gì? Tính thanh khoản có ý nghĩa gì trong đầu tư tài chính

Chỉ số CPI cao là tốt hay xấu?

Khi chỉ số CPI tăng cao, giá sản phẩm sẽ có xu hướng tăng. Điều này ảnh hưởng tiêu cực đến sinh hoạt, mức sống của người dân vì họ phải chi trả nhiều hơn cho nhu yếu phẩm mà thu nhập không cải thiện. Nếu mức giá tăng không kiểm soát, nền kinh tế có thể gặp tình trạng suy thoái trầm trọng. 

Ngược lại, nếu CPI giảm, giá trị giỏ hàng hóa cố định cũng giảm theo. Khi đó, người dân có cơ hội cải thiện mức sống, nâng cao chất lượng đời sống, chi tiêu hằng ngày và nền kinh tế ổn định hơn.

CPI tăng thì lạm phát tăng hay giảm?

Giải thích ngắn gọn, chỉ số CPI tỉ lệ thuận với lạm phát cơ bản. Nghĩa là CPI tăng thì lạm phát sẽ tăng và ngược lại. Sự tăng hay giảm có thể tác động trực tiếp đến đời sống người dân và nền kinh tế của một nước.

CPI có ảnh hưởng gì đến thị trường chứng khoán?

Các doanh nghiệp có thể quan sát chỉ số CPI để dự đoán xu hướng của thị trường chứng khoán. Cụ thể là, CPI tăng có khả năng dẫn đến sự sụt giảm thị trường chứng khoán, lí do là lạm phát quá cao khiến sức mua thấp và lợi nhuận doanh nghiệp giảm. 

Như vậy, trước khi quyết định đầu tư, việc am hiểu và theo dõi chỉ số CPI là rất hữu ích để dự đoán sự biến động, từ đó linh hoạt trong việc mua bán cổ phiếu, thu lợi nhuận hoặc chuyển sang tài sản ổn định hơn (bất động sản, vàng) để tránh rủi ro. Tuy nhiên, CPI không hoàn toàn biểu thị chính xác thị trường chứng khoán mà cần cân nhắc thêm các yếu tố khác như tăng trưởng kinh tế, tình hình chính trị,...

>>> Xem thêm: 

• Sàn chứng khoán là gì? Các sàn giao dịch chứng khoán uy tín tại Việt Nam
• Chỉ số Dow Jones là gì? Cách ứng dụng chỉ số Dow Jones trong đầu tư chứng khoán
• Hội chứng tâm lý FOMO là gì? 6 cách vượt “bẫy” FOMO trong chứng khoán

Như vậy, bài viết trên Zalopay đã giúp bạn tìm hiểu và giải đáp thắc mắc “Chỉ số CPI là gì?”, những đặc điểm, cách tính và ý nghĩa của chỉ số tiêu dùng đối với nền kinh tế. Hy vọng đây sẽ là những thông tin hữu ích giúp bạn nâng cao kiến thức về kinh tế - tài chính.